Düzenlenen teşvik belgesi sayısı, yatırım tutarı ve istihdamda İstanbul, Ankara, Kocaeli, İzmir, Antalya, Bursa, Eskişehir, Muğla, Tekirdağ’dan oluşan 9 ilin açık ara en yüksek payları aldığı bu dönemde yatırımların bölgesel dağılımındaki iyileşmeye katkısı öngörülenden düşük kaldı. Ancak yeni sistem, yatırım tutarında en az payı almaya devam eden Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van illeri ile Çanakkale’nin Bozcaada ve Gökçeada ilçelerinin yer aldığı en geri kalmış 6’ncı bölgede ise yoğun emek-yoğun yatırımların etkisiyle istihdam artışına gözle görülür bir ivme kazandırdı.
12 YILDA 90 BİN 498 BELGE 10,1 TRİLYON TL YATIRIM
Dünya’dan Naki Bakır’ın haberine göre, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre yeni teşvik sisteminin uygulamaya konulduğu 20 Haziran 2012 tarihinden Nisan 2024 sonuna kadar olan dönemde, ülke genelinde gerçekleşecek yatırımlar için Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü tarafından 90 bin 498 adet teşvik belgesi düzenlendi. Bu belgelerinin 86 bin 804’ü yerli, 3 bin 694’ü yabancı sermayeli firmalarca alındı. Belgeler kapsamındaki toplam sabit yatırım tutarı da 10 trilyon 76,5 milyar liraya ulaştı. Bu dönemde yerli firmalara düzenlenen belgelerde öngörülen toplam sabit yatırım tutarı 8 trilyon 442,8 milyar, yabancı sermayeli firmaların aldığı belgelerdeki tutar ise 1 trilyon 633,7 TL oldu.
TEŞVİKLER 9 İLDE
Anılan dönemde düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin 35 bin 627 adetle yüzde 39,4’ü 1’inci bölgede gerçekleştirilecek yatırımlar için alındı. Balıkesir, Bilecik, Bolu, Çanakkale Denizli, Edirne, Isparta, Karabük, Kayseri, Kırklareli, Konya, Manisa, Sakarya, Yalova illerinden oluşan 2’nci bölge 16 bin 392 adetle toplam belge sayısında yüzde 18,1; Adana, Burdur, Düzce, Gaziantep, Karaman, Kırıkkale, Kütahya, Mersin, Samsun, Trabzon, Rize, Uşak ve Zonguldak illerinden oluşan 3’üncü bölge 12 bin 267 adetle yüzde 13,6 pay aldı.
Aynı dönemde 8 bin 416 adet teşvik belgesi alınan Afyonkarahisar, Aksaray, Amasya, Artvin, Bartın, Çorum, Elâzığ, Erzincan, Hatay, Kastamonu, Kırşehir, Malatya, Nevşehir, Sivas’ı kapsayan 4’üncü bölgenin toplamdaki payı yüzde 9,3 ve 6 bin 526 belge alınan Bayburt, Çankırı, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kilis, Niğde, Ordu, Osmaniye, Sinop, Tokat, Tunceli ve Yozgat illerinin bulunduğu 5’inci bölgenin payı da yüzde 7,2 oldu. Yeni teşvik sistemi, en düşük gelişmişlik düzeyindeki 6’ncı bölgenin alınan teşvik belgesi sayısındaki payını ise kısmen yükseltti. Bölge, 11 bin 2 teşvik belgesi ile kendinden daha düşük teşvik unsurlarından yararlanan 4 ve 5’inci bölgeleri geçerek yüzde 12,2 pay aldı.
YATIRIMIN YÜZDE 42’Sİ BİRİNCİ BÖLGEDE
Düzenlenen belgelerin yüzde 0,3’ünü oluşturan 268’inin ise birden fazla ili kapsayan “muhtelif bölge” yatırımları için olduğu belirlendi.
Büyük bütçeli yatırımların oranına bağlı olarak 1’inci bölgenin yatırım tutarındaki payı ise belge sayısındaki payının da üstünde gerçekleşti. Anılan dönemde teşvik belgesine bağlanan toplam yatırımların 4 trilyon 190,3 milyar liralık kısmını alan 1’inci bölgenin toplamdaki payı yüzde 41,6 oldu.
Bu dönemdeki yatırımların yaklaşık 1 trilyon 956 milyar lira ile yüzde 19,4’ünü 2’inci, 1 trilyon 533 milyar lira ile yüzde 15,2’sini 3’üncü, 785,3 milyar lira ile yüzde 7,8’ini 4’üncü, 581,5 milyar lira ile yüzde 5,8’ini 5’inci bölge aldı.
6’NCI BÖLGEDE DURUM
Yeni teşvik sisteminde pozitif ayrımcılık uygulanan 6’ncı bölge ise sunulan son derece cazip teşvik ve desteklere rağmen bu dönemde toplam yatırım tutarında en düşük payı almaktan kurtulamadı.Yaklaşık 12 yıllık dönemde 472,1 milyar liralık yatırıma gidilen bölgenin, ülkedeki toplam teşvikli yatırımlardan aldığı pay sadece yüzde 4,7’te kaldı. Gelişmişlik bakımından en geri durumda olan bu bölgenin yatırım sayısında görece hızlı artışla 4 ve 5’inci bölgeleri geçmesine rağmen tutar bazında sonunculuktan kurtulamaması, düşük bütçeli emek-yoğun yatırımların fazlalığından kaynaklandı.
Anılan dönemde teşvik belgesine bağlanan yatırımların yüzde 5,5 oranındaki 558,4 milyar liralık bölümünü ise “muhtelif bölge” yatırımları oluşturdu.
SİSTEM, İSTİHDAMDA FARK YARATTI
Haziran 2012-Nisan 2024 döneminde düzenlenen teşvik belgeleri kapsamında ülke genelinde gidilen yatırımlarda toplam 2 milyon 785 bin 857 kişilik istihdam yaratılması öngörüldü. Teşvik belgesi sayısı ve yatırım tutarında olduğu gibi istihdamda da en gelişmiş 9 il en yüksek payı almaya devam etti. Toplam istihdamın 963 bin 557 kişi ile yüzde 34,6’sı bu bölgeye yönelik yatırımlarda öngörüldü.
Yeni sistem, istihdam artışında en geri kalmış 6’ncı bölge lehine büyük fark yarattı. Bu dönemde teşvik belgesi sayısında 4’üncü, yatırım tutarında sonuncu sırada yer alan 6’ncı bölge, aldığı emek-yoğun yatırımların yüksek payı dolayısıyla yaratılacak istihdam sayısında 2’nci sıraya yükseldi. Teşvikli yatırımlarda öngörülen toplam istihdamda 6’ncı bölge 646 bin 776 kişi ile yüzde 23,2 pay aldı. Buna göre 12 yıllık uygulamada en fazla yeni istihdam, en çok yatırımı alan 1’inci bölgenin ardından, en az yatırım alan 6’ncı bölgede yaratıldı.
İstihdamda bu bölgeleri 382 bin 270 kişi ve yüzde 13,7 payla 2’nci, 286 bin 48 kişi ve yüzde 10,8 payla 3’üncü, 258 bin 230 kişi ve yüzde 9,3 payla 4’üncü, 235 bin 230 kişi ve yüzde 8,4 payla 5’inci bölge izledi. Çok bölgeli yatırımlardaki istihdam sayısı ise 13 bin 650 kişi oldu.
BÖLGESEL UÇURUM DEVAM EDİYOR
Bu yılın ilk dört ayına ilişkin teşvik verileri de 12 yıllık kümülatif gerçekleşmelerin ortaya koyduğu tablonun devam ettiğini gösterdi. Ocak-nisan döneminde teşvik belgesi sayısı ile kapsamındaki yatırım ve istihdamda açık ara en fazla payı 1’inci bölge aldı.
İlk dört ayda verilen 3 bin 882 teşvik belgesinin 1.566 adetle yüzde 40,3’ü 1’inci, 707 adetle yüzde 18,2’si 2’nci, 482 adetle yüzde 3’üncü, 345 adetle yüzde 8,9’u 4’üncü ve 226 adetle yüzde 5,8’ini 5’inci bölge aldı. 522 teşvik belgesi alınan 6’ncı bölgenin payı yüzde 13,8’le 4 ve 5’inci bölgelerden yüksek oldu.
Bu belgelerdeki 314,8 milyar liralık yatırımın 103,8 milyar TL ile yüzde 33’ü 1’inci, 51,7 milyar lira ile yüzde 16,4’ü 3’üncü, 42,9 milyarla yüzde 13,6’sı 2’nci, 23 milyarla yüzde 7,3’ü 4’üncü ve 20,6 milyar lira ile yüzde 6,6’sı 5’inci bölgede gerçekleştirilecek. 6’ncı bölge ise belge sayısının 4 ve 5’inci bölgelere göre fazla olmasına rağmen yatırım tutarında 17,2 milyar lira ile yüzde 5,5 pay alarak son sırada yer aldı. Bu yıl dört aylık teşviklerde 55,5 milyar lira olan çok bölgeli yatırımların, önceki yıllardan farklı olarak tutar bazında yüzde 17,6 ile ikinci en yüksek alması dikkati çekti.
YENİ SİSTEMLE NE ÖNGÖRÜLMÜŞTÜ?
2012/3305 Sayılı Kararla 20 Haziran 2012’de uygulamaya konulan teşvik sistemi ile 81 il sosyo ekonomik gelişmişlik düzeylerine göre 6 gruba ayrılmış, devlet tarafından yatırımcılara sağlanacak Gümrük Vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, faiz ve sigorta prim destekleri gibi teşvik teşvikler, en gelişmişten en az gelişmişe doğru giderek artan şekilde yeniden düzenlenmişti. Yeni sistemle, ekonomik gelişmişlik düzeyi düşük ve gelişme dinamikleri zayıf illerde yatırımları canlandırarak bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak, üretim, istihdam ve refahın daha dengeli dağılımını ve doğudan batıya, az gelişmiş illerden metropollere göçün azalmasını sağlamak amaçlanmıştı.
patronlardunyasi.com
